Κοίτη Ιλισού

Γενική άποψη της περιοχής- Δεν πιστεύεις ότι βρίσκεσαι στο κέντρο της Αθήνας

Για το νέο έτος επέλεξα να σας κουράσω λίγο με μια μικρή εξόρμηση σε ένα από τα ωραιότερα σημεία της Αθήνας με πλούσιο ιστορικό ενδιαφέρον αλλά και παραμελημένο όχι μόνον από την πολιτεία , όπως συνηθίζουμε να λέμε οι περισσότεροι, αλλά και από εμάς τους ίδιους. Όταν θα έχετε διαβάσει το σχετικό άρθρο (μπορεί να σας κουράσει λίγο η έκταση του κειμένου αλλά πιστέψτε με αξίζει τον κόπο θα σας προέτρεπα να αφιερώσετε ένα πρωινό μιας Κυριακής και να επισκεφτείτε με την οικογένειά σας την περιοχή προκειμένου να μην επιτρέψουμε να παραδοθεί στη λήθη αυτό το μοναδικό μνημείο φύσης και ιστορίας.

Βρισκόμαστε σε ένα σχεδόν άγνωστο αρχαιολογικό χώρο στην καρδιά της Αθήνας . Έναν χώρο κρυμμένο τη σκιά του μεγαλοπρεπούς ναό του Ολυμπίου Διός (Καλλιρρόης –Βουλιαγμένης και Διάκου) όπου κάτω από τα μάτια χιλιάδων βιαστικών οδηγών και περαστικών υπάρχει μια καταπράσινη όαση που με έναν μαγικό τρόπο μας μεταφέρει σε μία Αθήνα μιας άλλης εποχής.

Ο Ιλισός το 1910 περίπου στο ύψος της Καλιρρόης.... (φωτο. από .mixanitouxronou.gr)

Πόσοι άραγε από εμάς που περνάμε μπροστά από το Καλλιμάρμαρο γνωρίζουμε ότι μπροστά από το στάδιο μέχρι πριν λίγα χρόνια περνούσε ο Ιλισός . Ένας ποταμός άλλοτε σημείο ξεκούρασης και αγαλλίασής για τους αθηναίους μοναδικής φυσικής ομορφιάς και σημασίας για το λεκανοπέδιο της Αττικής που όμως η πολεοδομική επέκταση της Αθήνας επέβαλε την σταδιακή εξαφάνιση του από το χαρτί της σύγχρονης πόλης;

Ας περιπλανηθούμε λοιπόν σε αυτό το μοναδικό σημείο της πρωτεύουσας….

Η Αγία Φωτεινή όπως φαίνεται από την οδό Διάκου

Το Βατραχονήσι

Η ευρύτερη περιοχή ήταν γνωστή με την ονομασία βάτραχονήσι. Ο όρος βάτραχονησί αποδίδονταν, μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, στη συνοικία του Αρδηττού που βρίσκονταν μεταξύ του Σταδίου και του Παγκρατίου ακολουθώντας μια παράδοση όπου ο κόσμος συνήθιζε να δίνει αυτή την ονομασία σε σημεία της παραποτάμιας περιοχής όπου υπήρχε έντονη η παρουσία αμφιβίων.

Η περιοχή μπροστά από το Στάδιο ... Το κυκλικό κτήριο είναι το Πανόραμα ΘΩΝ όπου ανεγέρθηκε το 1895 και κατεδαφίστηκε το 1921. Εξυπηρετούσε ψυχαγωγικούς σκοπούς. Το όνομα του το είχε πάρει από τον αυλικό και επιχειρηματία Νικόλαο Θων..(φωτο pagkrati.gr)

Ήταν μία νησίδα που σχηματίζονταν στον ποταμό Ιλισό. Η περιοχή άρχισε να συγκροτείται οικιστικά από τα τέλη του 19ου αιώνα . Στην περιοχή υπήρχαν δύο γέφυρες που για δεκαετίες ένωναν την πλευρά του Ζαππείου με αυτήν του Βάτραχουνησίου . Εδώ συγκεντρωνόταν πολλά καφενεία -γύρω στα 1870- ανοιχτά καφωδεία (καφές σαντάν) που φιλοξενούσαν ξένες καλλιτέχνιδες αλλά και κοσμικά κέντρα που προορίζονταν για τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις . Ένα τέτοιο κέντρο 'ηταν η μπυραρία ΜΕΤΣ δημιούργημα του Καρόλου Φιξ που χτίστηκε το 1883 . Το 1896 , στις 14 Νοεμβρίου, μια ισχυρή βροχόπτωση προκάλεσε μεγάλη πλημμύρα που είχε σαν αποτέλεσμα την κατάρρευση της γέφυρας που βρίσκεται μπροστά στο στάδιο….

Αθήνα, 1937, κάλυψη Ιλισού. Ο Διοικητής Πρωτευούσης (επί δικτατορίας Μεταξά) Κωνσταντίνος Κοτζιάς επισκέπτεται τα έργα της κάλυψης Ιλισού ..(φωτο. από .mixanitouxronou.gr)

Τη δεκαετία του 1930 αποφασίστηκε από τον Ιωάννη Μεταξα η σταδιακή κάλυψη του Ιλισσού ενώ το τελειωτικό χτύπημα δόθηκε από τον Κ. Καραμανλή με την κάλυψη του ποταμού για την κατασκευή της Λεοφώρου Β.Κωνσταντίνου.


Η κοίτη του Ιλισού σήμερα...

Σπήλαιο Πανός

Κατεβαίνοντας τα σκαλοπάτια από την οδό Διάκου προς την εκκλησία της Αγίας φωτεινής θα συναντήσετε στο δεξί σας χέρι μία πινακίδα όπου σας ενημερώνει ότι εδώ βρίσκονταν το ιερό του Πάνος. Διακρίνεται ένας μεγάλος βράχος με λαξευμένες πλευρές και μία μικρή φυσική σπηλιά . Είναι ο βράχος που συναντάμε κατεβαίνοντας την Αρδηττού και που κόβει κάπως άτσαλα το πεζοδρόμιο κάνοντας πολλούς να αναρωτιούνται γιατί άφησαν αυτή την πέτρα μέσα στη μέση....

Ο βράχος της Σπηλιάς του Πανός όπως φαίνεται από την οδό Καλλιρρόης

Η σπηλιά - βράχος - ιερό - ερευνήθηκε για πρώτη φορά το 1911 και οι αρχαιολόγοι εντόπισαν μία δυσδιάκριτη ανάγλυφη μορφή του Πάνα η οποία δεν υπάρχει πια καθώς η ρύπανση έκανε το θαύμα της και διαβρώθηκε. Η μορφή χρονολογείται από τον 5ο αιώνα π.Χ και παρίστανε τον Πάνα να βαδίζει δεξιά κρατώντας σύριγγα (αυλός του Πανός) στο αριστερό χέρι και λαγωβόλον (ρόπαλο για το κινήγι των λαγών) στο αριστερό. Όπως πληροφορούμαστε από την πινακίδα που υπάρχει προ του σπηλαίου η αρχαιολογική εταιρεία πρόλαβε τελευταία στιγμή την ανατίναξη του βράχου… Στις εγκοπές του βράχου οι οποίες είναι ακόμη διακριτές ίσως να στηρίζονταν κάποιο στέγαστρο .Να σημειωθεί ότι κατά μήκος του Ιλισού υπήρχαν πολλά ιερά.

Το σπήλαιο του Πανός

Ιερός Ναός Αγίας Φωτεινής

Λίγο πιο κάτω από το ιερό του Πάνος συναντάμε την εκκλησία της Αγίας φωτεινής. Η εκκλησία χτίστηκε το 1872 σε θέση παλαιότερου μικρού χριστιανικού ναού ο οποίος με τη σειρά του είχε κατασκευαστεί πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού της Εκάτης .Όπως μας πληροφορεί ο αθηνογράφος Δημήτριος Καμπούρογλου πολλά από τα μέλη του παλαιού ναου χρησιμοποιήθηκαν για να οικοδομηθεί στα χρόνια της τουρκοκρατίας ο νέος ναός . Φαίνεται ότι στη συνείδηση των Ελλήνων τη θέση της θεάς του κάτω κόσμου πήρε η Αγία Φωτεινή , μια Αγία Του φωτός, κατά τους συναξαριστές η πρώτη γυναίκα που πίστεψε στο θεό . Ο ναός έγινε ενοριακός το 1883, αναπαλαιώθηκε το 1983 με δαπάνες του Δήμου αθηναίων ενώ το 1985 έγινε συντήρηση στις αγιογραφίες που χρονολογούνται από τον 18ο αιώνα.

Ο Ναός της Αγίας Φωτεινής

Στο εσωτερικό του ναού κάτω από την εικόνα της Αγίας φωτεινής εκτίθεται ένας λίθος με σχετική επιγραφή να αναφέρει ‘’Λίθος εκ του φρέατος του Ιακώβ’’ (Λέγεται ότι είναι από τα Ιεροσόλυμα και ανήκει στο πηγάδι του Ιακώβ). Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι στο εσωτερικό υπάρχει εικόνα από το μαρτύριο του Αγίου Μιχαήλ του Αθηναίου – Μπακνανά. Ο νεομάρτυρας Μιχαήλ ο Κηπουρός ο επονομαζόμενος Μπακνανάς γεννήθηκε το 1753 στην Αθήνα στη συνοικία της Βλασαρούς. Συνελήφθη από τους τούρκους και κατηγορήθηκε ότι μετέφερε μπαρούτι. Τελικά καταδικάστηκε σε αποκεφαλισμό και οδηγήθηκε στο χώρο του Ολυμπίου όπου εκεί έγινε και η εκτέλεση του . Μάλιστα στην πρώτη κολώνα του Ολυμπίου υπάρχει το ακόλουθο επιγραφικό χάραγμα ΄΄1771 Ιουλίου 9 Αποκεφαλιστεί Πακνανάς Μιχάλης΄΄

Ο γράφων μπροστά από το Ναό της Αγίας Φωτεινής

Άποψη του Ναού από την οδό Καλλιρρόης....και στο βάθος...

Τρίτοξη γέφυρα του Όθωνα

Κάτω από την οδό Διάκου θα συναντήσετε έναν ακόμη «κρυμμένο» θησαυρό , την εντυπωσιακή παλιά τρίτοξη πέτρινη γέφυρα του Όθωνα, η οποία είναι στην κυριολεξία θαμμένη κάτω από το μπετόν της οδού Αθανασίου Διάκου.

Η γέφυρα του ΄Όθωνα - Από επάνω περνάει η οδός Αθ. Διάκου

Η γέφυρα, κατασκευάστηκε την περίοδο 1852-1854, επί δημαρχείας Ιωάννη Κόνιαρη, κάτι που μαρτυρά και η δυσανάγνωστη επιγραφή πάνω από το μεσαίο τόξο της και το κομμάτι της αυτό είναι το μόνο που φαίνεται καθώς από την άλλη μεριά, η γέφυρα είναι εξ' ολοκλήρου θαμμένη στο μπετόν. Δεξιά και αριστερά δύναται κανείς να διακρίνει τα δύο Βασιλικά Οικόσημα που σώζονται μέχρι τις μέρες μας. Ο χώρος κάτω από την γέφυρα είναι ανοιχτός αλλά δυστυχώς έχει αφεθεί στην μοίρα του (θα σας συνιστούσα να μην επισκεφτείτε μόνοι σας τον χώρο και κυρίως όχι τις βραδινές ώρες).

Η ξεθωριασμένη επιγραφή της γέφυρας αναγράφει:

ΕΠΙ
ΟΘΩΝΟΣ Α΄

ΔΗΜΑΡΧΟΥΝΤΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΟΝΙΑΡΗ Ο ΔΗΜΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΤΗΝ ΓΕΦΥΡΑΝ
ΕΔ……….

Σήμερα χρησιμοποιείται είτε ως στέκι ναρκομανών αλλά ακόμη και ως υπαίθριος χώρος λατρείας από κάποιους Μουσουλμάνους καθώς προσεγγίζοντας το εσωτερικό του κεντρικού κλίτους της γέφυρας, το πρώτο που διαπιστώνει κανείς στις πλαϊνές πλευρές του είναι οι αραβικές λατρευτικές επιγραφές, που συνοδεύονται με απεικονίσεις μουσουλμανικών τεμένων στην ανατολική πλευρά. Με αυτές σχετίζονται οι τάπητες που εντοπίστηκαν στο έδαφος και πιθανώς μαρτυρούν τη χρήση του τόπου ως τόπου προσευχής. Αξίζει να αναφέρω την προσφάτως σημαντική πρωτοβουλία κατοίκων της περιοχής να καθαρίσουν την περιοχή ύστερα από πρόταση της Πρωτοβουλίας Κατοίκων του Μετς, και μιας σειράς από ΜΚΟ και κινήσεις πολιτών όπου συναντήθηκαν στην -περιοχή που κάποτε ήταν η- κοίτη του Ιλισού με σκοπό τον καθαρισμό και την ανάδειξη του υποβαθμισμένου αυτού χώρου.

Κάτω από την γέφυρα υπάρχουν

αγωγοί οι οποίοι έχουν κατασκευαστεί επάνω σε προϋπάρχον δίκτυο στοών ,μέσα από τους οποίους περνούν τα νερά του Ιλισού.. Ένα τέτοιο δίκτυο διαδρομών ακολούθησαν και οι αετονύχηδες στη μεγάλη ληστεία στο θησαυροφυλάκιο της Τράπεζας Εργασίας στην Καλλιρρόης το 1992...

Δεξιά της εικόνας μπορείτε να διακρίνετε το εντοιχισμένο (!!) Βασιλικό Οικόσημο

Ο χώρος της γέφυρας είναι διάσπαρτος από επιγραφές στη Αραβική(;) γλώσσα

Γενικά για την περιοχή

Ο χώρος , όπως πίστευαν οι παλιοί Αθήναιοι είχε μαγικές ιδιότητες καθώς δίπλα από τα γάργαρα νερά του Ιλισού σύχναζαν οι Νύμφες. Μοναδικός μάρτυρας του τοπίου υπήρξε και ο Πλάτων όπου γύρω στα 385-368 περιέγραψε με τόση αγάπη την περιοχή στο βιβλίο του ΦΑΙΔΡΟΣ από το διάλογο του Σωκράτη με τον Φαίδρο όταν αυτοί συναντιόντουσαν έξω από τα τείχη της πόλης και προχωρούσαν συζητώντας προς τον Ιλισό.