 |
| ..γενική άποψη του Προτεσταντικού Τμήματος του Α' Νεκροταφείου Αθηνών |
΄΄
….Ο θάνατος είναι πρόβλημα
Μόνο
για τους ζωντανούς’’
Από τα πρώτα κιόλας
μαθήματα στο Πανεπιστήμιο θυμάμαι έναν καθηγητή να μας λέει συνεχώς πως εάν θέλουμε να
γνωρίσουμε την πραγματική ιστορία ενός
πολιτισμού κι ενός τόπου , το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να εξετάσουμε είναι τα
νεκροταφεία του. Φανταστείτε αυτή η οπτική πόσο βαρύνουσα σημασία έχει όταν
μιλάμε για μια πόλη όπως η Αθήνα.
Ενώ οι περισσότεροι
έχουν επισκεφτεί (και δικαίως) το μοναδικό σε ιστορική σημασία νεκροταφείο του
Κεραμεικού που ξεδιπλώνει με τρόπο μοναδικό μια ιστορική διαδρομή πολλών αιώνων
, λίγοι έχουν σκεφτεί να κάνουν μια <<βόλτα>> στο Α’ Νεκροταφείο
της Αθήνας. Και πριν αρχίσετε και κάνετε το σταυρό σας και να φτύνεται τον
κόρφο σας για να ξορκίσετε το κακό όπως θέλει η λαϊκή μας παράδοση δώστε έστω
για λίγο στον εαυτό σας την ευκαιρία , μέσω του κειμένου μου αυτού, να γνωρίσει
το μοναδικό αυτό ιστορικό στολίδι της πόλης μας. Διότι , πέραν του γεγονότος
ότι εκεί έχουν ταφεί σημαντικές προσωπικότητες που καθόρισαν την πολιτική ζωή
του τόπου, των επιστημών και των τεχνών αποτελεί και μια υπαίθρια συλλογή
γλυπτών της Ελλάδας του 19ου αιώνα.
Όπως γίνεται εύκολα
αντιληπτό, λόγω του τεράστιου όγκου του θα ήταν αδύνατο να συμπεριλάβω σ’ ένα
άρθρο όλα τα σημαντικά ταφικά μνημεία που βρίσκονται σε αυτό. Έτσι επέλεξα στην
σημερινή μας εξόρμηση να παρουσιάσω το Προτεσταντικό τμήμα του Νεκροταφείου.
Και μην σας φανεί παράξενο αλλά αν και το Α’ Νεκροταφείο με το Βασιλικό Διάταγμα
του 1834 είχε οριστεί ως Νεκροταφείο των Ορθοδόξων στην συνέχεια
διαφοροποιήθηκε. Η λαμπρή μας Αθήνα ανέκαθεν αποτελούσε πόλο έλξης ανθρώπων από
διαφορετικές χώρες αλλά και θρησκείες. Έτσι σήμερα υπάρχουν τμήματα για
Καθολικούς, Προτεστάντες και Ισραηλίτες δημιουργώντας ένα σημείο συνάντησης
πολιτισμών και θρησκειών. Επίσης είναι πολύ σημαντικό να διευκρινιστεί ότι αυτή
η αποθέωση της γλυπτικής τέχνης ακολουθείται και σε αυτά τα μη Ορθόδοξα
τμήματα.
Το Προτεσταντικό
τμήμα συστάθηκε με το Π.Δ της 18/4/1914.
Αρχικά οι προτεστάντες θάβονταν περιμετρικά του ναού του Ηφαίστου στο
Θησείο. Μετά τον χαρακτηρισμό του ως αρχαιολογικό χώρο δημιουργήθηκε ένας χώρος
ταφής απέναντι από το Παναθηναϊκό Στάδιο. Το 1914 τα μνήματα μεταφέρθηκαν στο
πρώτο νεκροταφείο και οι ταφές των Προτεσταντών της πόλης γίνονται εκεί μέχρι τις
ημέρες μας.
Περιδιαβαίνοντας τους διαδρόμους του τμήματος συναντά κανείς
τα μνημεία σημαντικών προσωπικοτήτων που προσέφεραν , ο καθένας από το δικό του
μετερίζι , τις υπηρεσίες τους στην Ελλάδα , πολλοί εξ αυτών χωρίς να είναι
Έλληνες. Μνήματα άλλοτε περίτεχνα και άλλοτε απλά , άλλα περιποιημένα και άλλα
παραδομένα στη λήθη και στο φθοροποιό χρόνο. Ας δούμε κάποια από αυτά:
 |
| John Henry Hill |
Από τα πρώτα
μνήματα που συναντά κανείς είναι αυτό του Αμερικανού Ιεραπόστολου John
Henry
Hill
(1791-1882 – θέση Q2).
Ο John
Hill
μαζί
με την σύζυγό του ίδρυσαν το 1831, τρία χρόνια πριν γίνει η Αθήνα πρωτεύουσα
του ελληνικού κράτους, την ομώνυμη σχολή στην Πλάκα. Το μνήμα φέρει πάνω από
την επιτύμβια πλάκα μαρμάρινο σταυρό με περίτεχνο σκάλισμα κλαδιών φοίνικα.
 |
| Μηχαήλ Καλαποθάκης |
Σε μικρή απόσταση υπάρχει το μνήμα του Μιχαήλ
Καλαποθάκη (1825-1911 – θέση Q2).
Ο Μιχαήλ Δ. Καλοποθάκης ήταν ο αναζωογονητής του Προτεσταντισμού στην Ελλάδα
και ουσιαστικά ο ιδρυτής της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας. Υπήρξε
πάρεδρο μέλος του Παρνασσού, της Αρχαιολογικής Εταιρείας, ιδρυτής Συλλόγου
Φιλοζώων, και είχε έντονη δραστηριότητα για την καθιέρωση της αργίας της
Κυριακής. O Καλοποθάκης πέθανε το 1911, λίγο μετά το τελευταίο του κήρυγμα που
είχε να κάνει, πάνω στο «Τετέλεσται» που είπε ο Ιησούς Χριστός επάνω στο
σταυρό. Το μνήμα του αποτελείται από διπλό μαρμάρινο κρηπίδωμα με ψηλό οβελίσκο.
 |
| Κάρολος Μέρλιν |
Στην συνέχεια και
στη θέση S2
βρίσκουμε τον οικογενειακό τάφο της οικογένειας Merlin. Πρόκειται για γνωστή
βρετανική οικογένεια που εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα. O Κάρολος
Μέρλιν υπήρξε δ/ντης της Ιονικής Τράπεζας ενώ ο υιός του Σπυρίδων Μέρλιν ,
γεωπόνος, εισήγαγε στην Ελλάδα την καλλιέργεια της ποικιλίας πορτοκαλιών Μέρλιν
και το κομ-κουατ στην Κέρκυρα. Το μνήμα φέρει ψηλό μαρμάρινο σταυρό με
περίτεχνο σκάλισμα.
 |
| Adolf Furtuangler |
Ένα ιδιαίτερα
ενδιαφέρον μνημείο στη θέση V2
είναι αυτό του Γερμανου Αρχαιολόγου, ανθρωπολόγου και ιστορικού της τέχνης Adolf Furtuangler (1853-1907).
Ήρθε
στην Ελλάδα με υποτροφία και έλαβε μέρος στις ανασκαφές στις Μυκήνες, αρχαία
Ολυμπία και Αίγινα. Το 1894 έγινε καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας στο Μόναχο
και ταυτόχρονα διευθυντής του Μουσείου των εκμαγείων κλασικών γλυπτών, ενώ από
το 1896 διετέλεσε διευθυντής της αρχαιολογικής συλλογής του Μονάχου. Απεβίωσε
στις 10 Οκτωβρίου 1907 και ετάφη στην Αθήνα. Χαρακτηριστικό είναι ότι το μνήμα
του φέρει μαρμάρινη στήλη στην κορυφή της οποίας υπάρχει χάλκινη Σφιγγα ύψους 94εκ. αντίγραφο της
μαρμάρινης Σφίγγας που είχε στηθεί στο ιερό του
Ἀπόλλωνος
Κολώνας στην Αίγινα πάνω σε ψηλό κίονα και την
οποία είχε ανακαλύψει ο Γερμανός Αρχαιολόγος . Εντός δάφνης είναι γραμμένο Η ΕΝ
ΑΘΗΝΑΙΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ η οποία επιμελήθηκε του μνημείου.
 |
| Karl Wilberg |
Μετά από λίγα μέτρα
βρίσκουμε το μνήμα του Karl Wilberg (1829-1882 θέση W2). O Wilberg ήταν γερμανός
Πρόξενος και από τους πιο γνωστούς βιβλιοπώλες της Αθήνας καθώς διατηρούσε
σπουδαίο βιβλιοπωλείο στην οδό Ερμού. Το
μνήμα φέρει ψηλή μαρμάρινη στήλη διακοσμημένη με ρόδακες και στην κορυφή
υπάρχει περίτεχνα λαξευμένο ακροκέραμο .
 |
| Το μνάμα του Φρίξου Αριστέα |
Στη θέση Υ2
συναντάμε το μνημείο του Έλληνα ζωγράφου Φρίξου
Αριστέα (1879-1952) . Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 8
Φεβρουαρίου 1879, στην οδό Κάνιγγος και Σολωμού. Το 1892
εισήλθε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών με δασκάλους τους Βολονάκη, Προσαλέντη,
Ροϊλό, Γεώργιο Βρούτο και Νικηφόρο Λύτρα. Συνέχισε τις σπουδές του στο Μόναχο
στη Βαυαρική Ακαδημία Εικαστικών Τεχνών με δάσκαλο τον Νικόλαο Γύζη. Εκτός
από τη ζωγραφική, ο Αριστεύς ασχολήθηκε επίσης με τη λιθογραφία, τη
γελοιογραφία και την εικονογράφηση βιβλίων ενώ δίδαξε και στη δευτεροβάθμια
εκπαίδευση. Το έργο του επηρεάστηκε από το καλλιτεχνικό ρεύμα του Συμβολισμού.
Στην επιτύμβια πλάκα υπάρχει περίτεχνο μαρμάρινο βιβλίο και αναγράφεται ΦΩΣ ΕΚ
ΦΩΤΟΣ - ΕΔΩ ΑΝΑΠΑΥΕΤΑΙ Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΦΡΙΞΟΣ ΑΡΙΣΤΕΥΣ. Όπισθεν της επιτύμβιας
πλάκας επάνω σε πέτρες υπάρχει μαρμάρινη παλέτα η οποία αναγράφει ΦΡΙΞΟΣ
ΑΡΙΣΤΕΥΣ –ΖΩΓΡΑΦΟΣ – ΕΞΗΣΕ ΚΑΙ ΠΕΘΑΝΑΙ ΔΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΝ.
 |
| George Finley |
Στον κεντρικό τώρα διάδρομο και σε περίοπτη
θέση στέκει επιβλητικό το μνήμα του μεγάλου Βρετανού ιστορικού και φιλέλληνα George Finley. Γεννήθηκε στο Φάβερσαμ του
Κεντ και σπούδασε νομικά στη Γλασκώβη. Το 1821 πήγε στο Γκέτινγκεν για να
συνεχίσει τις σπουδές του. Ωστόσο το βαθύ ενδιαφέρον του για τον αγώνα
ανεξαρτησίας των Ελλήνων τον κέρδισε και εγκατέλειψε τις σπουδές του το 1823
για να επισκεφθεί την Ελλάδα. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους έφθασε στην
Κεφαλονιά, όπου τον υποδέχθηκε ο Λόρδος Βύρων. Λίγο αργότερα αποβιβάστηκε στον
Πύργο, όπου αφιερώθηκε για δεκατέσσερεις μήνες στην εκμάθηση της γλώσσας, της
ιστορίας και των αρχαιοτήτων. Μετά από απουσία λίγων ετών από
την Ελλάδα επέστρεψε όπου έμεινε πλέον
στην οικία της οδού Κέκροπος 8, στην Πλάκα, σε κτίσμα της Τουρκοκρατίας, το
οποίο επισκευάστηκε από τον ίδιο το 1835 και όπου έζησε σχεδόν αδιάκοπα έως τον
θάνατό του. Έλαβε μέρος στις ανεπιτυχείς προσπάθειες του Κόχραν και του
Ρίτσαρντ Τσερτς για την ανακούφιση της Αθήνας το 1827. Όταν διασφαλίστηκε η
ανεξαρτησία, αγόρασε μια έκταση στην Αττική (πιθανότατα το τσιφλίκι Λιοσάτι
στις Αφίδνες), αλλά όλες οι προσπάθειές του για την εισαγωγή καλύτερων
καλλιεργητικών συστημάτων απέτυχαν. Αφιέρωσε τότε τον εαυτό του στη συγγραφή
ιστορικών έργων. Το μνημείο είναι επιβλητικό με διπλό κρηπίδωμα , βάθρο,
επιτύμβια στήλη και στην κορυφή μαρμάρινη προτομή του ιστορικού όπου στη βάση της
αναγράφει ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΙΝΛΕΥ.
 |
| Julia Von Nordenflycht |
Τελειώνοντας την μικρή μας αυτή περιήγηση θα
σταθούμε στο μνήμα της Julia Von Nordenflycht (θέση Ε).
Πρόκειται για την παιδαγωγό της Βασίλισσας Αμαλίας. Όταν η βασίλισσα Αμαλία
πρωτοήλθε στην Αθήνα η Julia von Nordenflycht ήταν πενήντα ενός χρόνων, δηλαδή
ηλικιωμένη. Διακριτική και ταπεινόφρων, με παρουσία σχεδόν αφανή, ήταν στην
πραγματικότητα πολύ καλλιεργημένη γυναίκα. Όταν ήταν νέα είχε δημοσιεύσει
ποιήματα και είχε πάρει μέρος στην πρώτη γερμανική μετάφραση των Απάντων του
Λόρδου Βύρωνα μεταφράζοντας τη «Νύφη της Αβύδου». Δεν παντρεύτηκε. Ανέλαβε τα καθήκοντα της
παιδαγωγού της βασίλισσας Αμαλίας, όταν εκείνη ήταν επτά χρόνων. Την
υπεραγαπούσε και την ακολούθησε στην Ελλάδα έχοντας επίγνωση των δυσκολιών που
θα αντιμετώπιζε. Δεν επέστρεψε στην πατρίδα της, όπως σχεδίαζε και ήλπιζε.
Πέθανε στις 11 Ιουλίου 1842. Το μνήμα της φέρει μαρμάρινο σταυρό από λευκό
μάρμαρο με πολύ όμορφα σκαλίσματα Γοτθικής τεχνοτροπίας.
Σίγουρα, όπως ανέφερα και στην αρχή, μέσα σε
ένα περιορισμένο κείμενο δεν είναι εύκολο να συμπεριλάβεις το σύνολο των
σπουδαίων μνημείων που υπάρχουν στο Προτεσταντικό τμήμα του Α’ Νεκροταφείου. Ελπίζω
ωστόσο να κατάφερα να σας κέντρισω το ενδιαφέρον προκειμένου να
πραγματοποιήσετε κι εσείς μια <<διαφορετική βόλτα>> σε έναν τόσο
ιδιαίτερο χώρο όπως είναι αυτός του πρώτου Νεκροταφείου.
Έρευνα - Φωτογραφίες
Μιχαλάτος Γαβριήλ
Πολιτισμολόγος -
Ιστορικός
