Τα τρομερά Κρατητήρια της Κομμαντατούρ - Η κραυγή των τοίχων

Τα κρατητήρια του Α΄Υπογείου

Όταν μπαίνεις σε κάποιον χώρο όπου άνθρωποι έχουν υποφέρει, φυλακιστεί , μαρτυρήσει, η καρδιά σταματά, ένα ρίγος διαπερνά ολόκληρο το κορμί και το μυαλό προσπαθεί να <<αναστήσει>> σκηνές από το παρελθόν.

Ένα τέτοιο χώρο επισκέφτηκα στο κέντρο της Αθήνας όπου στο παρελθόν οι πολίτες δεν ήθελαν να περνάνε απ’ έξω καθώς τους προκαλούσε τρόμο. Πρόκειται για το κτήριο της Εθνικής Ασφαλιστικής στην Κοραή 4 όπου υπήρξε η βάση της (Kommandatur) Κομμαντατούρ κατά την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής .

Το κτήριο χρησιμοποιήθηκε από τους κατακτητές ως κρατητήρια. Οι συλληφθέντες έμεναν συνήθως από μία ως τριάντα ημέρες πριν μεταφερθούν σε γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης ή στις φυλακές. Το κτήριο προσφέρονταν για αυτή τη δουλειά καθώς τα υπόγεια βρίσκονται έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια του δρόμου και επομένως η απομόνωση των κρατουμένων ήταν απόλυτη. Βαριές συμπαγείς μεταλλικές πόρτες που είχαν έλθει από τη Γερμανία ασφαλίζουν όλες τις προσβάσεις ενώ τα παράθυρα που βλέπουν σε φωταγωγούς φέρουν βαριά σιδερένια παραθυρόφυλλα. Μέσα στο χώρο διακρίνει κανείς μεταλλικά ντεπόζιτα για νερό μικρά λουτρά και αποχωρητήρια (αφού αρχικά ο χώρος προορίζονταν για αντιαεροπορικό καταφύγιο.

Οι σιδερένιες πόρτες - Είχαν κατασκευαστεί στη Γερμανία

Οι κρατούμενοι συνήθιζαν να γράφουν και να χαράζουν στους τοίχους διάφορα μηνύματα και για το λόγω αυτό οι Γερμανοί έβαφαν κατά διαστήματα τους τοίχους, οπότε οι χαραγμένες σημειώσεις των κρατουμένων εξαφανίζονταν. Στο Α’ Υπόγειο κατά τις εργασίες συντήρησης του χώρου διαπιστώθηκε ότι ο χώρος βάφτηκε δύο φορές , το 1942 ή 1943 και το 1944. Η αφαίρεση του ασβεστοχρίσματος έφερε στο φως , σε πολλά σημεία, σχέδια και ακιδογραφήματα που δημιουργούσαν οι κρατούμενοι. Σε όλους του θαλάμους του Β’ Υπογείου σώζεται στους τοίχους το στρώμα του 1944 και υπάρχει πληθώρα από επιγραφές, ονόματα, μηνύματα , φιγούρες κ.α.

....έξι μέτρα κάτω από τη γη...

Στον πρώτο χώρο που συναντάμε εκτίθεται η ναζιστική σημαία που κυμάτιζε στον τελευταίο όροφο του κτηρίου, μια πόρτα από τα κρατητήρια της Γκεστάπο στην οδό Μέρλιν, μια χειροπέδη, μια σφαίρα, που βρέθηκε σφηνωμένη μεταξύ ξύλινου πλαισίου, πακέτα τσιγάρων, σπίρτα, καραμέλες, μεταλλικά κύπελλα, καθώς και ένα ακέραιο γράμμα κρατουμένου μέσα σε αυτοσχέδιο φάκελο που εντοπίστηκε κρυμμένο σε κούφωμα πόρτας.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ποικιλία των γλωσσών που συναντάται στους τοίχους κάποιων θαλάμων. Ελληνικά, ιταλικά, ρώσικα, γερμανικά ακιδογραφήματα υποδηλώνουν πως οι κρατούμενοι δεν ήταν μόνο Έλληνες.

Η είσοδος...Τη σκάλα που κατέβαινε είκοσι μέτρα βάθος

Μετά την απελευθέρωση της Αθήνας, στις 31 Οκτωβρίου 1944, το κτήριο πέρασε στα χέρια του ΕΑΜ. Στη συνέχεια στέγασε τα αγγλικά στρατεύματα, ενώ μετά επιτάχθηκε εκ νέου από την ελληνική κυβέρνηση.

Η αποκατάσταση των υπογείων ολοκληρώθηκε το 1991 και παραδόθηκε στο κοινό από την Εθνική Ασφαλιστική, στην οποία συνεχίζει να ανήκει το κτήριο. Τα μηνύματα περίμεναν 50 χρόνια υπομονετικά να τα αποκαλύψουν οι εργασίες του ΥΠΠΟ.

...μηνύματα στους τοίχους

Σήμερα 78 χρόνια μετά από την επίταξή του από τις δυνάμεις κατοχής φιλοξενεί στους τοίχους των υπογείων του τα αποτυπώματα των κρατουμένων του κρατώντας ζωντανή μια ηρωική αλλά και δύσκολη εποχή για την Ελλάδα.

Σας επίλογο θα παραθέσω λίγους στίχους από ένα τραγούδι του αείμνηστου Γιώργου Ζαμπέτα (στίχοι Ξενοφώντας Φιλέρης) που αποδίδει με τον καλύτερο τρόπο το τι ήταν η Κομμαντατούρ.

Όποιος περνούσε τη στοά
τον ήλιο χαιρετούσε
στο φρουραρχείο έμπαινε
το χάρο συναντούσε.

Τη σκάλα που κατέβαινε
είκοσι μέτρα βάθος
σκαλί σκαλί μαρμάρινο
και ανοιγμένος τάφος.

...χωρίς σχόλια

Κείμενα – Φωτογραφίες
Γαβριήλ Μιχαλάτος
Πολιτισμολόγος – Ιστορικός

Πηγές:
Προσωπική Έρευνα
Υλικό Χώρου Ιστορικής Μνήμης – Εθνική Ασφαλιστική