Η δολοφονία του υπήρξε το θλιβερό επακόλουθο του Εθνικού Διχασμού
Είναι αλήθεια ότι καθημερινά περνάμε δίπλα από σημεία της πόλης όπου διαδραματίστηκαν σημαντικά γεγονότα και που καθόρισαν την ιστορία όχι μόνο της Αθήνας αλλά και ολόκληρης της χώρας. Έχω την πεποίθηση ότι ο ρόλος του ιστορικού αλλά και κάθε ανθρώπου που αγαπά την Ιστορία είναι η διατήρηση της ιστορικής μνήμης, η αποκάλυψη και διάσωση των μνημείων και των σημείων που έλαβαν χώρα τα γεγονότα αυτά. Με ένα τέτοιο σημείο της πόλης των Αθηναίων θέλω να ασχοληθώ σήμερα.
Ο περαστικός διαβάτης από το πεζοδρόμιο της οδού Βασ.Σοφίας στο ύψος του Hilton (ρεύμα καθόδου) θα συναντήσει μια ανάγλυφη αναθηματική ψηλή στήλη όπου έχει τοποθετηθεί στο σημείο που στις 31 Ιουλίου του 1920 δολοφονήθηκε μια εξέχουσα και πολυσχιδής προσωπικότητα της εποχής του που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ελληνικής ιδεολογίας της περιόδου 1881-1913 και ανεδείχθη ως ένας από τους πλέον στιβαρούς ηγέτες του αντιβενιζελικού μετώπου…Ο Ίωνας Δραγούμης.
Ο Δραγούμης υπήρξε διπλωμάτης, πολιτικός, λογοτέχνης, ένας ολοκληρωμένος διανοούμενος της εποχής του, βασικός οργανωτής των ελληνικών κοινοτήτων κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, ένας ήρωας που αγωνίστηκε στο πλευρό του Παύλου Μελά, ο οποίος είχε παντρευτεί την αδελφή του, Ναταλία.
Η αντίστροφη μέτρηση για τη ζωή του Ίωνα Δραγούμη άρχισε όταν κυκλοφόρησε η είδηση για τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Παρίσι. Αρχικά, επικράτησε μια σύγχυση και ο Βενιζέλος θεωρήθηκε νεκρός, πράγμα που πυροδότησε επικίνδυνα το κλίμα . Ωστόσο, ακόμα κι όταν επιβεβαιώθηκε η είδηση πως ο Βενιζέλος σώθηκε από την απόπειρα, τα πράγματα δεν εκτονώθηκαν.
Ήταν μια ζεστή Παρασκευή, 31 Ιουλίου όπου ο Δραγούμης αποφασίζει να επιστρέψει στην Αθήνα , βρίσκονταν στην Κηφισιά, και να συντάξει ένα κείμενο για το περιοδικό «Πολιτική Επιθεώρησις», στο οποίο ήταν συνεκδότης, που θα καταδίκαζε απερίφραστα τη δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου. Στην επιστροφή του λοιπόν για την Αθήνα, οδηγώντας το αυτοκίνητό του , ο Δραγούμης έγινε αντιληπτός από το μπλόκο που είχαν στήσει οι άνδρες του Γύπαρη στο ύψος της τότε Έπαυλης Θων, στη συμβολή Λ. Κηφισίας και Λ. Αλεξάνδρας όπου μόλις τον αναγνώρισαν, τον συνέλαβαν.
Αμέσως μετά τη σύλληψή του στην Έπαυλη Θων έφτασαν δυο σημαντικοί επισκέπτες: ο ένας ήταν ο πλωτάρχης Πέτρος Βούλγαρης, γενικός γραμματέας του υπουργείου Ναυτικών, ένθερμος βενιζελικός και έντιμος στρατιωτικός, ο οποίος και ζήτησε από τον Γύπαρη να προστατέψει τον Δραγούμη και να τον παραδώσει στον στρατιωτικό διοικητή της πρωτεύουσας. Ο δεύτερος επισκέπτης αμέσως μετά τη σύλληψη ήταν ο Εμμανουήλ Μπενάκης, του οποίου η παρουσία δεν είχε καμιά εξήγηση και όσες προσπάθειες έγιναν κατόπιν για να δικαιολογηθεί, έμειναν μετέωρες. Να σημειωθεί ότι ο Μπενάκης ήταν φανατικός βενιζελικός και είχε προηγούμενα με τον Δραγούμη, η κόρη του Πηνελόπη Δέλτα υπήρξε ερωμένη του Δραγούμη και ο ίδιος είχε προπηλακιστεί από αντιβενιζελικούς στο παρελθόν. Όταν ο Δραγούμης έφυγε με συνοδεία πεζός για να μεταφερθεί λίγο πιο κάτω στο Φρουραρχείο, ο Μπενάκης έμεινε λίγο στην Έπαυλη και είχε μια συζήτηση με τον Γύπαρη. Κατόπιν έφυγε και πήγε να συναντήσει το Ρέπουλη.
Κάποια στιγμή αργότερα, ο Γύπαρης μίλησε με κάποιον τηλεφωνικά, δίχως να γνωρίζουμε αν αυτό έγινε πριν ή μετά την αναχώρηση του Μπενάκη Στο ύψος που σήμερα είναι το ξενοδοχείο Χίλτον λέγεται ότι κατέφτασε ένας λοχίας από την Έπαυλη Θων μεταφέροντας μια διαταγή στον επίσης λοχία Κίτσου που συνόδευε τον κρατούμενο. Αμέσως μετά, έστησαν τον Δραγούμη λίγα μέτρα μπροστά από ένα εκτελεστικό απόσπασμα και ο επικεφαλής λοχίας έριξε την πρώτη τουφεκιά. Η αυτοψία που ακολούθησε, έδειξε ότι ο Δραγούμης δέχτηκε δεκατρείς συνολικά σφαίρες και πέντε χτυπήματα από ξιφολόγχη που δεν διευκρινίστηκε αν έγιναν πριν ή μετά την εκτέλεση…
Όταν αρκετά χρόνια μετά το 1935, ο Γύπαρης οδηγήθηκε ενώπιον του στρατοδικείου μετά το αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα, υποστήριξε ότι τη μοιραία εντολή για την εκτέλεση του Δραγούμη τού την έδωσε ο Μπενάκης.
Η δολοφονία έγινε μεταξύ 3 και 4 το απομεσήμερο, την ώρα που οι περισσότεροι Αθηναίοι ήταν κλεισμένοι στα σπίτια τους, για να αποφύγουν τον καυτό ήλιο. Όσα διαδραματίστηκαν πιθανό να έμεναν στο σκοτάδι εάν αν κατά τύχη δεν έπεφταν στην αντίληψη του συνταγματάρχη του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Στρατού Ιγκόρ Λεμπέντιεφ που υπηρετούσε στη ρωσική διπλωματική αποστολή στην Αθήνα.
Η καλύτερη περιγραφή του ρόλου του Δραγούμη στην ελληνική πολιτική ζωή προέρχεται ίσως από τον Γιάννη Κορδάτο, ιστορικό, αλλά και στέλεχος του ΣΕΚΕ και του ΚΚΕ αργότερα. «Η αστική μας τάξη πρέπει να κλάψει ειλικρινά την τραγική δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη. Έχασε έναν πολιτικό της από τους πιο τίμιους και ηθικούς. Ο αντιπολιτευόμενος αστικός κόσμος, ίσως έχασε τον μόνο πολιτικό άντρα που μπορούσε, με τα ηθικά και πνευματικά του προσόντα, ν΄αντικρούσει και να πολεμήσει την Βενιζελική ιδεολογία. Ο Ίων Δραγούμης είτανε πάντα ο ίδιος, ο Ίδας του «Νουμά», ο πατέρας του Ελληνικού Εθνικισμού, ο θερμός πατριώτης των Μακεδονικών, ο ονειροπόλος της Μεγάλης Ιδέας, ο αστός πατριώτης που σχεδίαζε και ονειρευότανε την Ελλάδα στα γεωγραφικά σύνορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Τελειώνω με αυτές τις λίγες γραμμές για τον έντιμο και ευγενή πολιτικό της σοσιαλιστικής μας ιδεολογίας, που, αν και δεν τη πίστευε, πάντα τη σεβόταν. Είναι καθήκον μας σαν σοσιαλιστές να λέμε πάντα την αλήθεια και να αναγνωρίζουμε την ηθική αξία των αντιπάλων μας»....
Επιμέλεια
Γαβριήλ Μιχαλάτος
Πολιτισμολόγος- Ιστορικός
Φρέντυ Γερμανός «Η εκτέλεση», εκδόσεις Καστανιώτη, 1999
