Νοσοκομείο ΣΩΤΗΡΙΑ – Το «πεθαμενατζίδικο» αντέχει στο χρόνο

Η κεντρική είσοδος του ΣΩΤΗΡΙΑ (παλιό κτήριο)

Πιστεύω ότι δεν υπάρχουν πολλοί που να έχουν επισκεφτεί ένα νοσοκομείο και να έχουν ασχοληθεί με την ιστορία και την αρχιτεκτονική του.  Και αυτό φαντάζει λογικό καθώς οι περισσότεροι από εμάς έχουμε στο μυαλό μας τα νοσοκομεία ως τόπους πόνου, θλίψης , θανάτου. Ωστόσο υπάρχει και η άλλη πλευρά , αυτή της ιστορική διαδρομής καθώς πολλά από αυτά αποτελούν οστεοφυλάκια της σύγχρονης ιστορίας του τόπου μας.

Μ’ αυτές τις σκέψεις επισκέφτηκα το Νοσοκομείο Σωτηρία στη Μεσογείων και το άλσος το οποίο βρίσκεται ακριβώς από πίσω του. Το νοσοκομείο ιδρύθηκε το 1902 από την Σοφία Σλήμαν και χαρακτηρίστηκε ως το πρώτο Λαϊκό Σανατόριο της χώρας και αυτός είναι ο λόγος που απέκτησε και το προσωνύμιο «πεθαμενατζίδικο». Πρόκειται για μια εποχή όπου η φυματίωση θέριζε καθώς δεν υπήρχαν τα κατάλληλα φάρμακα για την αντιμετώπιση της.  Φυματικοί κατέφθαναν από όλη τη χώρα με την ελπίδα της ίασης  και εκεί αργόσβηναν χιλιάδες ζωές . Αυτός είναι και ο λόγος ότι αν και έχουν περάσει 100 χρόνια από τότε ακόμη το άκουσμα του ονόματος του νοσοκομείου προκαλεί αρνητικά συναισθήματα .

Το ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ κτήριο....

Ο λόγος που η Σοφία Σλήμαν αποφάσισε να ηγηθεί της κίνησης για την δημιουργία του νοσοκομείου ήταν η φρίκη που ένιωσε όταν επισκέφτηκε το Πολιτικό Νοσοκομείου (σημερινό Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων στην Ακαδημίας) και είδε στα υπόγεια στοιβαγμένους τους φυματικούς να συμβιώνουν με τους τραυματίες του καταστροφικού πολέμου του 1897. Έτσι ηγήθηκε συλλόγου κυριών προκειμένου να δημιουργηθεί ένας χώρος μόνο για τους φυματικούς. 

Το ΣΩΤΗΡΙΑ από άλλη ....οπτική γωνία 

  

Η τοποθεσία δεν επιλέχθηκε τυχαία καθώς η Αθήνα τότε τελείωνε στους Αμπελόκηπους και η περιοχή που κτίστηκε το Σανατόριο ήταν εξοχή. Η Σλήμαν έπεισε την ηγεσία της Μονής Πετράκη να της παραχωρήσει μια μεγάλη έκταση που μέχρι τότε την χρησιμοποιούσε για βοσκοτόπια και ξεκίνησαν τα έργα. Γύρω από τα κτίσματα έγιναν δενδροφυτεύσεις οι οποίες και δημιούργησαν το σημερινό άλσος του νοσοκομείου «Σωτηρία». Εκεί δημιουργήθηκε τότε ένας μικρόκοσμος αποκλεισμένος από την υπόλοιπη πόλη και κοινωνία. Το  1905 η Βασίλισσα Όλγα εγκαινίασε το Νοσοκομείο.

Το Σπηλιοπούλιο....

 Σταδιακά χτίζονται  άλλα 34 κτήρια στο χώρο, άλλα για την νοσηλεία ασθενών και άλλα ως κτήρια διοίκησης. Το 1917 οικοδομήθηκε και ο λεγόμενο Στρατιωτικό με χρήματα που έδωσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Τα χρήματα αυτά είχαν συγκεντρωθεί στην Αμερική από εράνους για τις ανάγκες των Βαλκανικών Πολέμων.  Την ίδια χρονιά χτίζεται και το Σπηλιοπούλιο . Η ανέγερση του στηρίχθηκε σε χορηγίες, με σημαντικότερη αυτή  του Ελ. Βενιζέλου, που συνέλεξε το Φιλανθρωπικό Σωματείο Αγία Ελένη. Στις 14/4/1922 δημοσιεύτηκε διαθήκη με την οποία ο Χαράλαμπος Σπηλιόπουλος δώρισε χρηματικό ποσό 130.000 δρχ. στο Ίδρυμα “Η ΑΓΙΑ ΕΛΕΝΗ”, προκειμένου να ανεγερθεί 2η πτέρυγα και με τον όρο να προστεθεί στο τίτλο του ιδρύματος η λέξη Σπηλιοπούλιο και να συμμετέχουν σ’ αυτό δικά του πρόσωπα.

Οι πληγές του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, η Μικρασιατική καταστροφή και οι αυξημένες ανάγκες νοσηλείας στην χώρα είχαν ως αποτέλεσμα οι λιγοστές κλίνες του να μην αρκούν. Οι περισσότεροι ασθενείς κατασκεύαζαν μια παράγκα στον εξωτερικό χώρο μόνο και μόνο για να κοιμούνται και για να λαμβάνουν το καθημερινό φαγητό. Οι περισσότεροι απ αυτούς γνώριζαν ότι δεν είχαν ελπίδα να σωθούν και ότι πολύ γρήγορα θα κατέληγαν σε κάποιο από τα κοινοτάφια της «Σωτηρίας». Στην κυριολεξία γύρω από τη Σωτηρία δημιουργήθηκε ένα γκέτο καθώς  στον κήπο του νοσοκομείου οι ασθενείς είχαν φτιάξει εργαστήρια, καταστήματα, καφενεία μέχρι και συμβολαιογραφείο το οποίο κανόνιζε τις τελευταίες επιθυμίες των ασθενών. Μέχρι και οίκος ανοχής λειτουργούσε με εξαθλιωμένα και άρρωστα κορίτσια.

Παράλληλα όμως το νοσοκομείο χρησίμευε και ως κρησφύγετο παρανόμων της εποχής και Αριστερών. Ο Ν. Πλουμπίδης νοσηλεύτηκε εκεί, ο Μ. Θεοδωράκης, ο Γ. Ρίτσος , η Μ. Πολυδούρη.

Η Σοφία Σλήμαν το 1919 όπου ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές , και η ίδια βρισκόμενη σε προχωρημένη ηλικία αλλά και υπό το φόβο ότι μπορεί να βρεθεί υπόλογη στους νέους κρατούντες αποφάσισε να εγκαταλείψει το Σωτηρία παραδίνοντας το στο κράτος.

Ο Τύμβος των εκτελεσθέντων

Στο ευρύτερο χώρο του άλσους υπάρχει μνημείο για τους εκτελεσθέντες της περιόδου 1941-1952 καθώς την περίοδο μόνο της κατοχής εκτελέστηκαν 375 αγωνιστές.

Αν βρεθείτε στην ευρύτερη περιοχή αξίζει να επισκεφτείτε τα παλιά κτήρια του Νοσοκομείου Σωτηρία καθώς θα βιώσετε ένα ταξίδι στο χρόνο. Ένα «ταξίδι», στο οποίο θα μπορέσετε να αντιληφθείτε με ποιους τρόπους αντιμετωπίζονταν μία από τις πιο θανατηφόρες ασθένειες, που έπληξαν τον κόσμο τον προηγούμενο αιώνα,.. Ένα «ταξίδι» στον πόνο των ασθενών και των συγγενών τους και στις προσπάθειες των γιατρών και των νοσηλευτών, που εκτός από την επιστημονική κατάρτιση διέθεταν και «γενναιότητα», αφού η ασθένεια ήταν μεταδοτική……

Γαβριήλ Μιχαλάτος

Πολιτισμολόγος-Ιστορικός